Thuốc lá điện tử lậu vẫn 'nhởn nhơ' ngoài vòng pháp luật

Ngày càng nhiều cửa hàng công khai bán TLTHM. Ảnh D.K

Hình ảnh một số công chức nhà nước, nhân viên văn phòng, thậm chí nhiều thanh thiếu niên vẫn còn mặc đồng phục học sinh đang sử dụng TLĐT… rất dễ được bắt gặp trên đường phố.

TLĐT chưa được phép kinh doanh, nhưng có mặt khắp nơi

Quan sát tại một tòa nhà văn phòng lớn trên đường Lê Duẩn (quận 1, TP.HCM), chúng tôi thấy một nhóm nhân viên văn phòng đang tụ tập trước sảnh vừa hút thuốc vừa trò chuyện, trong đó 2 người nam đang sử dụng TLĐT, 1 người nữ hút thuốc lá làm nóng (TLLN). Chia sẻ với chúng tôi, họ cho biết, cả nhóm đều hút thuốc lá điếu hơn 5 năm, một vài trong số đó chuyển sang sử dụng các loại TLTHM khác nhau, chủ yếu là TLĐT và TLLN.

"Thuốc lá nào cũng độc hại cả, nhưng mấy loại thuốc lá công nghệ này khác với thuốc lá điếu thường là không đốt cháy, lại được Mỹ công nhận là hàm lượng độc hại ít hơn thuốc lá điếu", anh Minh H., 41 tuổi, chia sẻ lý do chuyển từ thuốc lá điếu sang TLTHM. Anh H. cũng cho biết, thỉnh thoảng người quen mua giúp từ châu Âu, còn lại, chủ yếu anh phải tìm mua trên các hội nhóm bán hàng xách tay trên mạng. 

Trong nhóm đồng nghiệp có chung thói quen hút thuốc với anh, đa phần đều biết đến và từng thử TLĐT, TLLN. Tuy nhiên, anh cho rằng nhóm anh không thấy an tâm với chất lượng hàng trôi nổi trên thị trường chợ đen đang tràn lan hiện nay.

Tại một quán café nằm ở khu quận Bình Thạnh (TP.HCM), khách chủ yếu là người trẻ tuổi, trong đó có một vài nhóm sinh viên và học sinh cấp 3 vẫn còn nguyên đồng phục học trò, đang thoải mái ngồi rít thuốc. 100% loại mà các em này sử dụng đều là TLĐT, với đủ màu sắc và mẫu mã khác nhau. Trần N., một học sinh cấp 3 cho biết, em cũng mới thử TLĐT gần đây, sau khi nhìn thấy nhóm bạn thân ai cũng hút loại này. 

"TLĐT em mua tại một shop vape ở quận 1. Hàng ở đây có đủ loại, kiểu dáng và giá tiền phù hợp với mọi đối tượng. Thậm chí, chủ shop còn cho hút thử tại chỗ hoặc cho đem về dùng thử để làm vừa lòng những người mới hút như em", N. tỏ ra khá sành sõi. Cũng theo N., không chỉ có học sinh nam, một số bạn nữ trong lớp cũng thích xài TLĐT, chủ yếu với tinh dầu vị bạc hà, trái cây, chocolate… 

Sau khi chúng tôi gặng hỏi nhiều lần, nhóm học sinh này cho biết TLĐT phổ biến trong thế hệ gen Z, ai không biết thường bị bạn bè xem là "quê mùa", "tối cổ". N cũng chia sẻ thêm là do chỉ hút khi ra khỏi nhà, nên gia đình vẫn chưa ai biết N. có thói quen này.

Sau nhiều ngày quan sát, chúng tôi nhận thấy TLĐT nói riêng, TLTHM nói chung dù chưa được kinh doanh chính thức tại Việt Nam, nhưng đã xuất hiện nhan nhản khắp nơi, từ văn phòng, quán cafe, nhà hàng, thậm chí cơ quan nhà nước, khuôn viên xung quanh một số bệnh viện… 

Có thể thấy, chỉ trong thời gian ngắn, TLTHM dường như không còn… mới như tên gọi, vì hàng lậu phi pháp đã và đang tận dụng kẽ hở của luật pháp để len lỏi mạnh mẽ trong cộng đồng. Thậm chí, chúng còn được buôn bán công khai từ trên mạng cho đến các con phố.

Cần sớm kiểm soát bằng hệ thống pháp luật

Nhiều khảo sát thực hiện bởi các tờ báo điện tử trong thời gian vừa qua cho thấy, TLTHM không còn xa lạ với cộng đồng. Gần đây nhất, một cuộc khảo sát trên 2.000 người do một tờ báo online thực hiện vào tháng 10 vừa qua cho thấy, tỷ lệ người biết đến hoặc sử dụng TLLN và TLĐT là rất cao, lên đến 97%.

Trước đó, tháng 8-2022, khảo sát của một tờ báo điện tử khác chỉ ra, 70% trong số 2.000 người từ 18 tuổi đang hút thuốc lá điếu cho biết có nhu cầu chuyển đổi sang các sản phẩm thay thế giảm tác hại nếu thấy tốt cho bản thân và cộng đồng.

Khi 100% TLTHM trên thị trường là hàng trôi nổi, chất lượng là một dấu hỏi lớn. Ảnh: D.K

Phỏng vấn nhanh của chúng tôi thực hiện mới đây trên 20 người từ 15 tuổi trở lên cũng cho thấy, hầu hết đều nghe nói đến TLTHM, tiêu biểu là TLĐT và TLLN. Những người đã sử dụng TLTHM trên 30 tuổi đều cảm nhận TLTHM vẫn có hại nhưng ít hơn so với thuốc lá điếu. 

Theo đánh giá của nhóm này, khi sử dụng TLTHM không còn ngửi thấy mùi hôi thuốc lá, ít khô cổ và ho khan hơn so với khi hút thuốc lá điếu. Nhưng những người trẻ hơn, đặc biệt là nhóm học sinh-sinh viên, thì nhận thức sai lệch về bản chất sản phẩm. Một số thậm chí cho rằng TLTHM không độc hại, nên có thể sử dụng thường xuyên. Điều mà nhóm người trẻ này chú ý là giá tiền, màu sắc và kiểu dáng để tăng thêm độ "sành điệu" cho bản thân.

Các chuyên gia nhận định, với tình hình như hiện tại, có thể dự báo rằng, con số 2,6% thanh thiếu niên Việt Nam sử dụng TLĐT lậu (số liệu thống kê của Quỹ Phòng chống Tác hại của Thuốc lá_Bộ Y tế, tính đến năm 2019), sẽ không dừng ở đó, nếu các cơ quan quản lý Nhà nước không sớm có biện pháp quản lý kịp thời.